
Definitivamente,
en el siglo XXI, la reivindicación real del idioma de Manco Cápac y Mama Ocllo,
base milenaria de nuestra nacionalidad (y Patrimonio Cultural de nuestra
Nación), tendrá que re-establecerse, también, desde la Literatura; prosiguiendo
con lo emprendido por los poetas: Kilku Waraka (seudónimo del cusqueño Andrés
Alencastre), William Hurtado de Mendoza (cusqueño), José Luis Ayala (puneño
aymara) y otros.
Sobre todo,
en José María Arguedas (que además de narrador y antropólogo fue poeta)
hallamos versos en Kechua lingüístico y espiritual, en sus poemas
contestatarios como: Túpac Amaru
Kamaq taytanchisman; haylli-taki, Qollana Vietnam Llaqtaman, Katatay y otros
poemas. En esta misma línea, a través del
verso kechua reivindicador, Mario Mayhua Quispe (cuya lengua materna es el
Kechua, por lo que siente y piensa en Kechua, y escribe en Kechua y, también,
en castellano) nos presenta el segundo de sus escritos; el primero fue
Taytallay Túpac Amaru.
INTIQ CHURIN
Noqan kani Intiq Churin,
taytallaysi jamuchiwan
Noqan kani Pachamamaq Churin, taytallaysi
kamachiwanrunaykunata mhaskhamuy nispa
runasimita yuyachimuy nispa
llakiyñiyta uyarispaqa, taytanchisman kutirimuy
llakiyñiyta uyarispaqa, yachayninchisman kutirimuy
Inka runa mana piñiyoq,
makillayta hap’iykuway
Inkaq churin mana mayñiyoq,
hamuy noqawanmakillayta hap’eqtiyki, taytanchisman puririsun
noqawan hamuqtiyki, amarunchista yuyarisun
Wañuy wañuycha, amaraq
aparuwaychu
Karuraqmi puririnay, runa
masiykunata mhaskhaspaKaruraqmi puririnay, sumaq t’ikaywan tupanaykama
Karuraqmi puririnay, Pachakámak Birakocha taytanchisman
kutirinanchiskama
¡Kausarinanchispaq!
¡Sayarinanchispaq!
¡Puririnanchispaq!
HIJO DEL SOL
Yo
soy hijo del sol, mi padre me ha enviado
Yo
soy hijo de la Pachamama, mi padre me ha encargadobusca a mi gente diciendo
recuérdales el runa simi diciendo
escuchando mis penas, a nuestro padre regresa
escuchando mis penas, a nuestra sabiduría regresa
cogiendo mi mano, hacia nuestro padre caminemos
si conmigo vienes, a nuestro Amaru rememoremos
Muerte muertecita, todavía
no me lleves
Lejos aún tengo que andar,
buscando a mis hermanos Lejos aún tengo que andar, hasta encontrar a mi bienamada
Lejos aún tengo que andar, hasta que retornemos a nuestro
Hacedor Birakocha
¡Para revivir nuevamente!
¡Para ponernos de pie nuevamente!
¡Para disponernos a caminar nuevamente!
siga escribiendo este tipo de versos, profesor mario mayhua. ojalá que otros también rescaten nuestro quechua que jamás de los jamases debe desaparecer.
ResponderBorrar